Çocukluk çağı lösemileri kanserler ortasında görülme sıklığı açısından birinci sıradadır. Akut löseminin başlangıç bulguları kısa periyodiktir ve farklılıklar gösterebilir. Hastalar sıklıkla iştahsızlık, halsizlik, yorgunluk, huzursuzluk, aralıklı ateş, kemik ağrısı ve solukluk nedeniyle getirilir. Hastalık ilerledikçe kemik iliği yetmezlik bulguları ve kemik ağrıları daha bariz hale gelir. Organ tutulumu nedeniyle lenf bezi, karaciğer, dalak, testislerde büyüme, teneffüs ıstırabı ve hudut sistemi bulguları gelişebilir. Fizikî incelemede solukluk, halsizlik, ciltte morluklar, cilt altı kanamalar, ağız içi ve diş eti kanamaları, lenf bezi, karaciğer, dalak ve testislerde büyüme, kemik yahut eklem ağrıları çoklukla vardır. Göğüs içi lenf bezlerinde ileri derecede büyüme nedeniyle teneffüs zorluğu da olabilir.
Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi Pediatrik Kemik İliği Nakil kısmından Prof. Dr. Barış Malbora ‘çocukluk çağı lösemileri ‘hakkında bilgiler verdi.
Erişkinlerden farklı olarak çocukluk çağında lösemilerin büyük çoğunluğu akut lösemidir; akut lenfoblastik lösemi (ALL) daha sık gözlenir. Yılda 100,000’de 3-4 sıklığında görülmektedir. Akut lenfoblastik lösemi görülme sıklığı bilhassa 2-5 yaş ortasında artış göstermektedir. Erkeklerde kızlara nazaran daha fazla saptanır. Çocuk ve ergenlerde akut miyeloid lösemi (AML) lösemilerin 20’sini oluşturur. AML’nin yılda görülme sıklığı ise milyonda 5-7’dir. Birinci iki yaş görülme sıklığının en yüksek olduğu yaştır. Ergenlik devrinde sıklık yine artış gösterir. Kız ve erkeklerde eşit oranlarda izlenir.
Çocukların birçoklarında lösemi gelişimini açıklayabilecek bir risk faktörü yoktur. Lakin birtakım olgularda kalıtsal ve kazanılmış yatkınlık yapan risk faktörleri saptanabilir. Annenin gebeliği periyodunda alkol, böcek öldürücü ilaçları, topoizomeraz II inhibitör içeren yiyecekler ve viral enfeksiyonlara maruziyet lösemiye yol açabilir. Çeşitli kromozom anormallikleri lösemiye yatkınlık yaratır. En sık Down sendromlu çocuklarımızın bilhassa AML’ye yatkın olduğu bilinmektedir. Kazanılmış risk faktörleri ortasında radyasyon, kimi ilaçlar, petrol eserleri, benzen üzere organik unsurlar, herbisid ve pestisidler (böcek öldürücü ilaçlar) sayılabilir.
Hastaların kimilerinde teşhiste hudut sistemi bulguları izlenebilir. Pıhtılaşma pulcuklarındaki (trombosit) azalma nedeniyle beyin kanaması, beyaz küredeki olağandışı artış nedeniyle inme, teneffüs sorunu gelişebilir. Erkek hastaların 10-20’ü kadarında teşhiste testis tutulumu olabilir. Böbrek tutulumu kanlı işeme, tansiyon yüksekliği, böbrek yetmezliği; sindirim sistemi tutulumu kanama, kemik tutulumu osteolitik lezyonlar görülebilir., kalp tutulumu hastaların az bir kısmında bulgu verir.
Teknik ve bilimsel gelişmeler sayesinde günümüzde çocukluk çağı lösemileri (kemik iliği kanseri, kan kanseri) tanısı, geçmiş yıllara kıyasla daha rahat konulmaktadır. Ülkemizde bu hastalıkların teşhis ve tedavisini batı ülkeleri şartlarında yapılabilmektedir. Bizler çocuk kan hastalıkları ve kanser tabipleri olarak kendimizi şanslı hissediyoruz. Zira yetişkinlere kıyasla daha büyük sağ kalım oranına sahip çocuklarımız tedaviye daha güzel karşılık vermektedir. Çocuk yaşta görülen lösemilerin yaklaşık 85 kadarı yalnızca kemoterapi ile sıhhatlerine kavuşmaktadırlar. Geriye kalan 15-20’si hastalığın tekrarı sonrası yahut nüks etmeye yatkınlık nedenleriyle, kemoterapi sonrasında kemik iliği nakline gereksinim duymaktadır.
İlk olarak 2019 yılının sonlarında Çin’de görülen ve akabinde 2020 yılının bahar aylarında ülkemizde de büyük bir sıhhat meselesine dönüşen Covid-19 pandemisi toplumun her kesitini büyük-küçük demeden etkiledi ve etkilemeye devam etmektedir. Bir yandan hastalıktan korunmaya çalışırken öteki yandan biz sıhhat çalışanları lösemili ve kemik iliği nakline gereksinimi olan hastalarımızın tedavilerini aksatmamaya çalışıyoruz. Hastalıklar ne yazık ki pandemi dinlemiyor. Bu hastalarımızın sayısı pandemi devrinde öbür yıllardan daha az değil.
Geriye dönüp baktığımızda son bir yıl hepimiz için çok güç geçti. Güçlü noktalardan birisi tedavi boyunca çok muhtaçlık duyduğumuz eritrosit, trombosit ve plazma üzere kan eserlerine ulaşmamızdaki güçlüklerdi. Bu kan eserlerinin tek kaynağı maalesef ve sırf sağlıklı gönüllülerdir. Pandemi devrinde istekli sayımızda çok bariz azalma oldu. Toplum genelinde ender bulunan kan kümesine sahip çocuklarımız bu durumdan çok daha fazla etkilendiler. Kan bağışçısı gönüllülerimizin bağışçı olmaktan vazgeçmesinin en büyük nedeni pandemi nedeniyle hastane ortamında bulunmak istememeleri ve ‘virüs bana bulaşır mı?’ kaygısıydı. Aslında hepimizin artık çok yeterli bildiği maske, uzaklık ve hijyen şartlarına sıkı bir halde uyarak, endişelenmeden kan bağışçısı olmamız mümkün. Bu savaşın ön saflarında bulunan biz sıhhat çalışanları, kurallar çerçevesinde sıhhat hizmeti vermeye devam etmekteyiz. Yani hepimizin aşina olduğu tedbirlerle hastanede bulunmak sıhhatimize ziyan vermeyecektir. Buradan tüm gönüllülerimize sesleniyorum: Bilhassa bu güçlü pandemi periyodunda lütfen kan bağışlamaktan vazgeçmeyiniz. Lösemi, öbür kanserler ve hayat için tertipli kan transfüzyonu gerektiren Akdeniz anemisi (talasemi) üzere kan hastalıkları pandemi nedeniyle mesaisine orta vermiş değil. Bu hastalarımızın yaşama bahtı sizde, sizin yapacağınız kan bağışında saklı.
Yaşanılan bir öbür sorun da tedavi sürecinde hastalarımızın yahut hasta yakınlarımızın Covid-19 enfeksiyonu ile yüzleşmesi. Hepimizin bildiği üzere Covid-19 enfeksiyonunun hangi bireyde nasıl seyredeceğini kestirmek kolay değil. İleri yaş ve kronik bir hastalığa sahip olmak üzere bilinen durumlarda risk daha fazla. Kanser yahut kemik iliği nakli için kullanılan kemoterapi ve bağışıklık baskılayıcı ilaçlar Covid-19 enfeksiyonunun daha ağır geçirilmesine hatta hastalarımızın ömürlerini kaybetmelerine neden olmaktadır. Burada başta hasta yakınlarımız olmak üzere toplum olarak hepimize büyük sorumluluklar düşmektedir. Hem kendimiz için hem de ağır hastalıklarla savaşan bu çocuklarımız için lütfen maske, uzaklık ve paklık kurallarına titizlikle uyalım.
Yaşadığımız problemlerden bir başkası kemik iliği nakli olması gereken hastalarımızla ilgili. Ülkemizde kök hücre nakillerinin yaklaşık dörtte biri kardeş, anne, baba yahut akraba içi şahıslardan temin edilmektedir. Geriye kalanlar ise dünya ve ülkemizdeki istekli havuzundan oluşan kemik iliği bankalarından sağlanmaktadır. Ülkemizde Kızılay çatısı altında kurulan ve çok genç bir kurum olmasına rağmen hem ülkemiz hem de öbür dünya ülke beşerlerine umut olan TÜRKÖK birçok hastaya şifa olmaya devam etmektedir. Şu ana kadar TÜRKÖK aracılığıyla 1500’ü aşkın hastaya kemik iliği bağışçısı bulunmuştur.
Pandemi devrinde ne yazık ki bu mevzuda da sıkıntılar yaşanmaktadır. Problemlerin başında hasta ile doku kümesinin eşleştiği sağlıklı gönüllülerin bağışçı olmaktan vazgeçmesi gelmektedir. Birtakım hastalarımızın akraba dışı bağışçı sayısı birden fazla olmaktadır. Bu hastalarımız pandemi periyodunda şanslı olan kümedeydiler. Tüm dünyada yalnızca bir istekli bağışçısı olan hastalarımız ne yazık ki o kadar da şanslı değillerdi. Tek bağışçısı olup nakil süreci başlatılan ve bu devirde pandemi mazereti ile donör olmaktan vazgeçen vatandaşlarımız da oldu. Maalesef bu bizim için en sıkıntı yönetilen durumlardan birisi.
Bu durumda hastamızın sıhhati için yapabileceklerimiz maalesef çok sonlu. Buradan tüm yurttaşlarımıza şunu söylemek istiyorum: Lütfen kök hücre bağışçısı olun ve bir hasta ile eşleştiğinizde bağışçı olmaktan vazgeçmeyin. Bilhassa geçtiğimiz bu şiddetli günlerde bu çocukların ömürleri sizlerin elinde.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
