MOSKOVA — Dağlık Karabağ’ın etnik Ermeni yerleşim bölgesinden 53 yaşındaki bir sosyal hizmet uzmanı olan Ruzanna Avagyana, Pazartesi günü bodrumunun içinden bölgenin Azerbaycan ile hızla artan askeri çatışmasını değerlendiriyordu.
Dağlık Karabağ’da 1990’ların başında bölgede patlak veren şiddetli bir etnik savaştan bu yana en kötü olan çatışmalar bir hafta önce başladı ve Bayan Avagyana’yı yer altına aldı.
Bodrumda saklandığı ilk günlerin her birinde yarım düzine kadar patlama saydı, daha çok Pazar günü ve Pazartesi o kadar çok ki takip edemedi. Sonra tepesindeki apartman doğrudan darbe aldı.
Bayan Avagyana bir telefon görüşmesinde “İnsanlar korkuyor” dedi.
Günün erken saatlerinde şehri Stepanakert’e yapılan topçu saldırılarını hatırlayarak, “Şu ve bu şekilde ıslık sesleri duydum” dedi. “Nereye düştüklerini anlayamadım. Sonra bir patlama duydum.”
Bayan Avagyana, binası yanarken yara almadan kurtulduğunu söyledi.
Etnik Ermeni ayrılıkçıların yönettiği ancak uluslararası alanda Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınan Dağlık Karabağ bölgesinin ön cephelerinde yıllardır çatışmalar yaşanıyor.
Ancak analistler ve eski diplomatlar, bu çatışmanın Türkiye’nin Azerbaycan’a sunduğu daha doğrudan destek ve savaşın boyutu açısından belirgin olduğunu söylüyorlar. Her iki taraf da silahlı insansız hava araçları ve güçlü, uzun menzilli roket topları kullandığını söylüyorlar. Türkiye, Azerbaycan’a eğitim, silah satışı ve siyasi destek dışında bir şey teklif etmeyi reddetti.
Bir zamanlar bakımlı bulvarlar ve görkemli taş evlerden oluşan bir şehir olan Stepanakert, şimdi bombalanmış binaların kalıntılarıyla dağılmış durumda. Ermenistan ordusu Pazartesi günü, ikinci gün için ağır bombardımana maruz kaldığını söyledi.
Azerbaycan tarafında, yetkililer roketlerin ülkenin ikinci büyük şehri olan Gence’nin bir yerleşim bölgesine düştüğünü söyledi. Resmi raporlara göre, son çatışmalarda her iki taraftan da düzinelerce sivil de dahil olmak üzere en az 250 kişi öldü.
Bayan Avagyana’nın askeri karargahın karşısındaki caddede ve dolayısıyla savunmasız bir konumda olduğunu söylediği apartmanını yok eden türden uzun menzilli topçu ateşi, gözlemcileri ve eski diplomatları alarma geçirdi.
Silahlar, zehirli ve uzun süredir devam eden bir etnik anlaşmazlık ve Dağlık Karabağ bölgesi üzerinde rekabet eden iddialarla bölünmüş iki eski Sovyet devleti olan Azerbaycan ve Ermenistan arasında doğrudan bir çatışma riskini artırıyor.
Şimdiye kadar, cephedeki çatışmalar karışık ve sonuçsuzdu; her iki taraftan gelen raporların bağımsız olarak doğrulanması imkansızdır.
Azerbaycan, tahterevallideki küçük toprak şeritleri için savaşan birkaç köyü ele geçirdiğini ve ardından tekrar ele geçirdiğini bildirdi. Bu hesaplar, diğer tarafı sivilleri hedef almakla ve Türkiye’yi de uçaklarından birini düşürmekle suçlayan Ermenistan tarafından yalanlandı.
Her iki ülke de geçmişte stratejik altyapıyı uzun menzilli silahlarla hedef almakla tehdit ederek, çatışmanın yoğunlaşabileceğine dair endişeleri artırdı.
Hafta sonu ve Pazartesi günü, her iki taraf da askeri hedefleri hedeflediklerini söyleyerek Smerch veya Tornado olarak bilinen büyük kalibreli, Rus yapımı roketler ateşledi. Rusya, onlarca yıldır aynı silah sistemlerini çatışmanın her iki tarafına da sattı.
Dağlık Karabağ, Stepanakert’i bombalamasına misilleme yapmak için Azerbaycan’a ateş açma sözü verdi.
Bölge başkanının sözcüsü Vahram Poghosyan Ermeni haber ajansı Arka’ya verdiği demeçte, “Sivil nüfusu değil, büyük şehirlerde kalıcı olarak konuşlandırılmış askeri tesisleri hedef alıyoruz” dedi. Sivillerin zarar görmemesi için evlerini terk etmeleri gerektiğini söyledi.
Pazar günü Azerbaycan’ın en büyük ikinci şehri olan Gence’ye roketler inmişti. Dağlık Karabağ, kentin askeri havaalanına ateş açtığını söyledi, ancak Azerbaycan medyasında yayınlanan fotoğraflarda yıkılan evlerin olduğu görüldü.
Bir Rus televizyon kanalı, bir Azerbaycan hidroelektrik santralinin otoparkından dışarı fırlayan patlamamış bir Smerch roketinin resimlerini yayınlayarak stratejik altyapının hedef alındığını düşündürdü.
Azerbaycan, Ermenistan’ı roketleri tartışmalı yerleşim bölgesinden ziyade kendi topraklarından ateşlemekle suçladı ve bunun Ermenistan’ın Rusya ile karşılıklı savunma anlaşmasını tetikleyebilecek bir misillemeyi kışkırtmayı amaçlayan bir taktik olduğunu söyledi. Ermenistan suçlamayı reddetti.
Kavganın nedeni tartışmalıdır. Azerbaycan, 27 Eylül’de cephe hattındaki topçu ateşine karşılık verdiğini söyledi. Ermenistan, Azerbaycan saldırısının provoke edilmediğini söyledi.
Ermenistan ateşkes müzakerelerine açık olduğunu söyledi. Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev Pazar günü Al Arabiya televizyonuna verdiği demeçte, saldırının Ermenistan Dağlık Karabağ yerleşim bölgesine verdiği desteği geri çekene kadar devam edeceğini söyledi – bunun gerçekleşmesi pek olası değil.
Aliyev, “Bize bir zaman çizelgesi vermeleri veya işgal altındaki topraklardan çekilmeleri gerekiyor” dedi. ‘Karabağ Ermenistan’dır’ diyen başbakanları artık ‘Karabağ Ermenistan değildir’ desin, bundan sonra düşmanlığa elbette son vermeye hazır olacağız.”
Uluslararası Kriz Grubu’nda Kafkas analisti olan Olesya Vartanyan, Azerbaycan’ın bu anlaşma tarafından yanlış yönlendirildiğini hissettiğinden, şimdi bir ateşkes müzakeresinin 2016’da bir önceki tırmanış sırasında olduğundan daha zor olacağını söyledi. 2016’daki tırmanıştan sonra Rusya, 1990’larda etnik Ermeniler tarafından işgal edilen bazı toprakları Azerbaycan’a iade etme güvencesiyle bir ateşkes sağladı, ancak bu asla olmadı.
Vartanyan, “Moskova, Bakü’ye savaşı durdurması için çağrı yapsa bile, artık önerecek hiçbir şeyleri yok” dedi, çünkü daha önceki vaatler asla tutmadı.
Eski bir Amerikan büyükelçisi ve önceki barış görüşmelerinde arabulucu olan Carey Cavanaugh, bombardımanların Ermenistan ile Azerbaycan arasında daha geniş bir çatışmanın mümkün olduğunu gösterdiğini söyledi. “Suriye’de şehirlerin ne kadar kırılgan olabileceğini topçu atışlarında görebiliyoruz” dedi.
Çatışmadan kaynaklanan daha geniş serpinti de başgösterebilir.
Bay Cavanaugh, Ermenistan’ın Azerbaycan’daki petrol ve doğal gaz boru hatlarını hedef alması halinde komşu Gürcistan’ın tam kış başlarken yakıt kaybedebileceğini söyledi.
Birlikler siperlerde ve sığınaklarda yığılırken bir koronavirüs salgını riski de var, dedi. Birinci Dünya Savaşı’nda bu koşullar altında yayılan ölümcül bir grip virüsü.
Bay Cavanaugh, uzun süreli bombardımanın, sivillerin savaştan kaçması nedeniyle bir mülteci akışına yol açabileceğini söyledi.
Bayan Avagyana çoktan ayrıldı.
Pazartesi günü binayı sarsan patlamadan kısa bir süre sonra, bodrum katında toplanan insanlar dışarı fırladı, dedi. Bir üst kattan dumanlar yükseliyordu.
Günün ilerleyen saatlerinde Stepanakert’ten ayrıldı, alevler içindeki bir bakkalın ve içinde kocaman bir delik bulunan başka bir apartmanın önünden geçti. Kırık borulardan su, yıkık bloktan dökülüyor dedi.
Stepanakert, tipik olarak yıkık yerler olan eski Sovyetler Birliği’nin tanınmayan altı kıymık devletinden biri olmasına rağmen, son yıllarda oldukça gelişmiş bir şehir haline geldi. Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve Rusya’daki Ermeni diasporasından, iyi döşeli yolların ve gösterişli belediye binalarının inşasına yardımcı olmak için para akmıştı.
Bombardımanlardan sonra şehri gören Avagyana Hanım, “çok acı vericiydi” dedi.
